Foi nunha tarde de domingo. Foi no Peruleiro, na Coruña. Moi preto do estudio de gravación, o Deportivo crecíase ante o Real Madrid: catro goles para os coruñeses e ningún para os visitantes, tarde de gloria para un arxentino pequeno e bulideiro asistido por un xenio galego e da ribeira, un tal Fran. Iso, noutro tempo, cáseque sería a antesala da felicidade para Xurxo Souto -voz-, Guni Varela -guitarra-, Rómulo Sanjurjo -acordeón-, Mangüi Martín -ó baixo- e Viascón, os integrantes dos Diplomáticos de Monte Alto -o último, batería, xa non está con eles, colleu a porta da emigración-.Case a antesala da felicidade, noutro tempo. Esta tarde, entre a gravación e a entrevista, celebran o triunfo, pero teñen a cabeciña noutra cousa. Pasaron os tempos nos que Xurxo Souto falaba en cada concerto da "paixón herculina". Agora son outras cousas as que lles "tiran do peito" ós Diplomáticos cando fan música. Capetón, o novo disco, é a expresión de todas elas.

Foi nunha tarde de domingo. No estudio de gravación estivera un par de horas antes Manolo Rivas, que pon a súa voz no himno de Monte Alto, un dos temas de Capetón. Despois, mentres falabamos, había chegar Maseda, acordeonista nos Sérralle Aí, de Burela. Algúns días antes pasaramos polo estudio e estaba Lola, de Ancoradouro. Outro día gravara o trío de corda. O novo disco dos Diplomáticos arrecende a mar e a historias de vida, de moitas vidas, arrecende a moitas persoas. O disco, Capetón, apesta a mar aberto. Por el, para a súa gravación, pasaron todo tipo de xentes. Xustamente cando fan un disco que debuxa Galicia como un país que empeza nos Ancares para se perder polos océanos infindos.

- [Fala Guni Varela, o guitarrista]. Si, no disco hai cambios, variacións e á parte moitas colaboracións, pero non é nada forzado, é o que nos pedía o corpo, cousas como meter un trío de corda nalgúns temas, meter percusión tradicional, e despois introducir algunhas outras innovacións.

- O outro día, por exemplo -intérrompeo Xurxo Souto- estivo gravando Lola, de Ancoradouro. Estase vendo que hai unha fornada de músicos enxebres absolutamente brutal, absolutamente grandiosa, e había que transmitilo, había que relacionarse un pouco con esa xente. Hai unha segunda xeración de músicos galegos que ves que son xente moi nova, moi virtuosos e moi formados na música tradicional. Para nós era unha necesidade comunicarnos con eles.

Xurxo colleu a relación de cancións que van aparecer no disco e comezou a contar cadansúa historia. Foi antes de comezar a entrevista, nese submarino da música no que gravaron o disco, nese submarino feito de madeira, cortiza e fume de pitos. Detrás de cada canción hai un sucedido. Nos traballos anteriores había cancións adicadas a rapazas, ó tute subhastado ou a Arsenio Iglesias.


- ¿Por que o cambio?

- [Xurxo] Porque son as cousas que agora nos tocan máis na cabeza. Todo parte da idea de que temos diante de nós unha realidade inmensa, da concepción dunha Galicia moito máis ampla. Aquí, salvando as distancias, e con moita modestia pero tamén con vehemencia, hai que aprender dos mestres, como cando Cunqueiro falaba de Bretaña sen ter estado nela. Nós facemos esa crónica de Capetón como unha viaxe a ese lugar ó que nunca fomos, e Capetón é moito máis que a cidade de Cape Town, é tamén esa crónica que che fan os mariñeiros dun mundo imaxinado, é un pouco abrir a idea do que é Galicia.


- Iso é algo que se ve moito nos teus libros, en boa parte do que escribes. øAta onde é un disco de Xurxo Souto e dende onde é un disco dos Diplomáticos?

- Para min, se esta historia ten algo de forza bonita é que por fin somos un grupo. Antes estabamos rodeados de grandes instrumentistas, pero os temas montabámolos entre Rómulo e máis eu. Aquí ñen Capetónñ hai temas de Rómulo, temas compostos por min, por Guni, que fixo todos os arranxos...

- [Guni] … unha proba importante de que o grupo vai cara adiante, e o libro de Xurxo serve de inspiración, pero, á parte, aliméntase do que facemos nós. … o que sempre comentamos, son historias da ruta, historias que vas por aí e cóntanche e paréceche que che tocan o peito, son ese tipo de historias,... antes tocábannos o peito unhas historias e agora outras.

- O que queremos -volve falar Xurxo- é estender esa idea do que Galicia, de que non é só este anaco de terra que temos aquí, senón que chega a todas partes. … unha historia cosmopolita. Cando se fala de culturas pequenas e de nacionalismo, sempre se tende a dicir que o mundo vai por outro lado, pola mestizaxe, pero para cosmopolitas nós, os galegos, porque hai setenta anos, antes de que ninguén falase de cosmopolitismo, os nosos pais marcharon a América, e a xente empezou a ir pescar ó Gran Sol nos anos vinte, tanto que os mares de alí teñen nomes galegos: o mar das Galiñas, o mar do Candil,... E logo tamén está outra viaxe, o desacougo que hai nas cidades, esa grande mentira que se manexa constantemente, a da oposición entre a cidade e o campo, a aldea. Os nosos pais viñeron á cidade e cambiaron de lingua para unha que non é a deles, cambiaron de cultura, e teñen ós fillos de señoritos. Os fillos van de campeóns pola vida, pensan que son de segundo de televisión, pero non teñen traballo nin nada e hai un desacougo tremendo porque, ó mesmo tempo, teñen que dar unha imaxe de éxito brutal. E nin sequera teñen un respecto pola aldea, polo sitio do que lles viñeron os pais. Quixemos falar dese desacougo, desa oposición. A min dáme moita pena que se monte a oposición entre A Coruña e Vigo, por exemplo, cando un rapaz de Monte Alto ten moito máis que ver cun rapaz de Coia ca cun señor que viva na rúa Real da Coruña. Ese é o asunto.


II. Constante Permui, viaxeiro mitolóxico

Todo comezou por aí, por Constante Permui. Os Diplomáticos levan agora dez anos polos escenarios, polos bares -hai tascas que son universidades-, polos medios de comunicación, esoutro espacio arredor do que xorden os contos. E todo empezou, precisamente, na radio, con Constante Permui. Xurxo Souto levaba algún tempo traballando nunha emisora. Facía unha radionovela que tiña ó tipo ese, a Permui, como protagonista, un personaxe de ficción co seu propio trono no mundo dos Diplomáticos. "Constante Permui, frigorista do conxelador Roberta. Responsable de que o peixe chegue inmaculado de Sudáfrica a Vigo, ben conxeladiño nas cámaras de frío".

Souto falou con Rómulo Sanjurjo, acordeonista e veciño de Monte Alto, para que lle axudadase a facer a sintonía do programa. De aí saíu o íNon chas queroî, un tema que aínda hoxe é dos máis coñecidos de cantos había gravar o grupo. Conta Rómulo Sanjurjo que, despois da experiencia, decidiron seguir facendo cancións: nacían os Diplomáticos de Monte Alto.

- Nese tempo -di Xurxo-, hai dez anos, había ese tabú escuro que dicía que para o rock and roll non valía o galego,.. hoxe a ninguén se lle ocorre xa dicir iso. Pero daquela había o tópico, dicíase que, por cuestións métricas, o galego non valía. Nós dixemos, imos facer un grup de rock en galego e, á parte, que sexa da cidade. E diante desa idea, outro tópico, de que A Coruña era unha cidade repunante, pois nós queriamos dicir que somos da cidade, que somos da Coruña, que somos dun barrio, e o conto funcionou. Afortunadamente, despois evolucionamos e empezamos a facer moitas máis cousas.

Naqueles anos, os Diplomáticos saían ós escenarios máis ou menos prexudicados por máis ou menos cervexas. Agora non proban o alcol antes dos concertos. Naqueles anos, Souto definiu os principios estéticos que habían definir o grupo: "Virtuosismo, sentidiño, moinantismo, arroutada e paixón".

Unha década despois, no haber dos Diplomáticos quedaron un millón de historias. Moitas delas poderían conectar co que Manolo Rivas chama "realidade intelixente". Os Diplomáticos foron o último grupo que tocou no Licor Negro, un dos dous locais de Pontevedra que, a finais dos anos oitenta e comezos dos noventa organizaban concertos. Despois desa actuación do grupo coruñés, o local tivo que pechar polas denuncias da veciñanza que arrastraban dende algún tempo antes. En Pontevedra, esa cidade asolagada polos tópicos.

Xurxo fala sempre dos fíos que unen o mundo por embaixo, lonxe de modas e de estilos marcados polo discurso dominante, lonxe de convencións mediáticas. Dálle á cuestión un ton épico, Xurxo. E debe ser certo. Todos os heavies de Pontevedra e algúns máis estiveran naquel concerto do Licor Negro. Todos e algúns máis, a Pontevedra da que nunca se fala. A casualidade, os fíos do mundo, fixeron que despois chegase o peche do local, pero que o cartel que anunciaba o concerto seguise pendurado fóra, nunha vitrina, durante cinco anos. Os Diplomáticos aínda lembran aquela noite. Pontevedra lembrouna durante anos por mor de aquel cartel. ¿Realidade intelixente?

Manolo Rivas, precisamente, é un dos principais valedores do grupo. Hai outras moitas persoas. Conforme se foron andando os anos, un grupo de xornalistas, escritores,... foron achegándose ós Diplomáticos de Monte Alto. Eles falan de encontro, non de busca: de coincidencia de vontades. De feito, tamén foron encontrándose polas aldeas, ína rutaî, con outros grupos que facían rock de Galicia e en galego. Eis os Rastreros de Chantada, os Skornabois, outros moitos. Os grupos todos fixeron unha xuntanza na vila chantadina e naceu unha etiqueta musical: o rock bravú.

- Unha canle para quen a queira utilizar -di Xurxo agora-. Non hai normas, cada grupo fai a música que lle presta, pero todos coincidimos na idea de que co que temos aquí se pode facer algo brutal.


- Semella que como movemento perdeu forza nos últimos tempos.

- Eu creo que o perdeu foza foi esa eclosión dos inicios, pero están nacendo cousas arredor, naceu a revista, por exemplo, e algúns dos grupos están funcionando moi ben. O Bravú nunca pretendeu ser unha institución, só unha canle.

A televisión fixo o resto. O Xabarín Club da TVG deu a coñecer a todos aqueles grupos, deulles sona. E agora, en 1999, algúns dos grupos están perfectamente instalados no panorama musical do país. Os Diplomáticos son un deles. Dez anos despois, nos escenarios falan menos de fútbol e máis do país. Hai unha canción, en Capetón, titulada Caciques. Máis do país.


III. De Monte Alto a Banyoles (festa)

E a vila de Banyoles, en Cataluña, non é máis cun exemplo da proposta musical do grupo. Os Diplomáticos apostan pola festa.

- [Guni] Cando saímos tocar por aí fóra, ás veces preséntannos como música folc, e as máis das veces como grupo de ska. Pero a xente queda cunha idea de festa. Unha vez chamáronnos para ir tocar a Banyoles. Alguén de aquí levara unha cinta nosa e chamáronnos para ir tocar. Tocounos de tocar entre outros dous grupos: un chamábase Coma Etílico e outro Sociedad Alcohólika. E os primeiros eran máis ben fortes, cun cantante que parecía Iggy Pop, e a xente non se movía, e nós chegamos con moito medo, mi madriña, e empezamos a facer festa e a xente toda empezou a moverse.

- [Mangüi] O colega que nos contratou dicía: "moitas gracias, moitas gracias, é a primera vez que vemos en Banyoles moverse máis de tres". Aí está a festa, o que queremos facer.

- [Xurxo] Ó principio diciamos "Arroutada e subversión". Pero por suposto que só queremos facer festa, sen máis pretensións. Outra cousa é que despois, ó longo da festa, digas cousas que che presta dicir e que haxa outro tipo de elementos, pero o principal é a festa.


Sen embargo, escoitándovos, dá a impresión de que a cousa vai alén da festa en si, hai moitas consignas. ¿Non hai unha vontade de trascendencia?

- [Xurxo] A música é música, evidentemente, e nós queremos comunicar, e denunciar, e transmitir unha serie de cousas, pero iso de trascender, musicalmente é moi pretencioso, aínda que é certo que creo que si que queremos achegar novas ideas. Aí está a canción de "Aí vós quedades", en contra da visión da emigración como algo choriquento. Hai tópicos absolutamente malignos e que ninguén cuestiona, e nós, que ó final facemos música de tres pesetas, aspiramos a inventar temas, saír ante certas cousas. E é iso, que hai unha incomunicación radical, interesada, e non coñecemos cousas que temos aí diante. Son as cousas que nós, con toda a modestia, queremos contar. E logo hai algo importante, ¿cal é a nosa cosmovisión? Todos témola formada pola escola e polo que ves na televisión. Pero en Galicia temos unha terceira vía, que son as historias que che conta a xente, como Serafín Mourelle, por exemplo, unha persoa que pasou toda a vida no Gran Sol. Galicia está moi desartellada a ese nivel, falla comunicación, temos unha realidade fecunda, grandiosa, e temos a obriga de contala.


- ¿Vense os Diplomáticos como un grupo profesional, que viva só da música?

- [Guni] Non, porque esa é, precisamente, a nosa vantaxe. Non temos necesidade de vivir da música, e iso permítenos tocar cando queremos e facer o que queremos.

- [Xurxo] Nós queremos seguir sendo un grupo de tres pesetas, que é o que sempre fomos. De feito, un grupo que leva case catro anos sen gravar un disco, debería de estar fóra dos circuítos, pero seguimos existindo e tocando, todo dunha forma moi campechana. Pero insisto en que a gran música está por inventar, con esta xeración nova de xente que sabe moito de música tradicional, que a domina.